فرمت فایلWORD

تعداد صفحه:41

به همراه این مقاله،یک عدد کتاب از ما هدیه بگیرید

بخش هایی از مقاله:

مقدمه

عراق يكي از كشورهاي خاورميانه است كه از شرق با ايران، از شمال با تركيه، از شمال غرب و غرب با سوريه، از جنوب با عربستان سعودي و از جنوب شرق با كويت همسايه است.

اين كشور بيشترين مرز مشترك جغرافيايي ـ حدود 1332 كيلومتر ـ با ج. ا. ايران دارد و تقريبا بالاترين اشتراكات َفرهنگي را در بين كشورهاي همسايه با ما دارد. يكي از اصلي‌ترين اشتراكات دو كشور وجود اكثريت جمعيت شيعه مذهب است كه همواره به عنوان عاملي مهم و تعيين‌كننده در روابط دوجانبه و معادلات منطقه‌اي حائز اهميت ويژه بوده است.

مشخصه بارز كشور عراق تنوع قومي و مذهبي و وجود شكاف ميان آنها و داشتن محدوديت‌هاي ژئوپليتيكي و سلطة حاكمان قدرت طلب و ديكتاتور در طول تاريخ است. خشونت‌هاي فرقه‌ای باعث بیشترین تعداد تلفات غیرنظامی در عراق است. در حقیقت عراق در چرخة كشنده‌ای قرار گرفته است. شورشیان سنی به شیعیان حمله مي‌‌كنند و در مقابل شیعیان به اقدامات انتقام‌گیرانه دست مي‌‌زنند و برعكس.

(Alissa J. Rubin, New York Times,U.S. and Iranian Officials Plan Talks on Iraqi Security, November 21, 2007)

شیعه به عنوان اكثریت جمعیت عراق برای اولین بار پس از 1300 سال حكومت را در اين كشور بدست آورده است. بنابراین آنها سخت بدنبال حفظ حكومت خود هستند. با این وجود شكاف‌هايي در درون ائتلاف شیعه كه ائتلاف عراق متحد نامیده می‌شود، ظاهر شده است. كشمكش جناح‌هاي شیعه به دلیل كسب قدرت بیشتر در مناطق شیعه نشین، وزارتخانه‌ها و در كل عراق است. (Friedman, Thomas, L, Op cit)

خانواده آل صدر

خانواده آل صدر در لبنان، ايران و عراق به علم و تقوا معروف بوده، خدمات بزرگي به اسلام و مذهب تشيع تقديم كرده اند و علما و مراجع بسياري در دامان خود پرورده اند كه از لحاظ علمي، اجتماعي و سياسي تاثيرات بسيار مهمي از خود بر جاي گذاشتند.(سيد كاظم جابري، 1382: 13) براي شناخت اين خانواده به نقش آنها در احزاب عراق در گذشته نيز اشاره خواهد شد.

از علماي متاخر اين خانواده مي توان به بزرگاني مانند سيد عبدالحسين شرف الدين در لبنان، سيد صدرالدين صدر در ايران، شهيد سيد محمدباقر صدر در عراق و همچنين امام موسي صدر اشاره كرد.

آيت الله محمد صادق صدر با دختر عموي خود فرزند سيد محمد جعفر صدر ازدواج كرد كه خداوند از ايشان چهار فرزند پسر بنامهاي (مصطفي، مقتدي، مومل و مرتضي) به او عنايت فرمودكه سه فرزند اول وي با دختران شهيد سيد محمد باقر صدر ازدواج كردند.(همان:14)

شهيد صدر دوم، سه بار توسط حكومت بعث دستگير شد و مورد شكنجه قرار گرفت كه آخرين آن پس از انتفاضه شعبانيه 1410 بود و دليل آن نيز بيانيه وي در تاييد انتفاضه بوده است.(همان:21)

كشتار وسیع شیعیان و اعمـال سیاستهای سركوبگرانه علیه آنها از سوی رژیم بعثی در سال‌هاي پس از انتفاضه باعث شد جنبش شیعی عـراق كه در سال‌های پیش ضربات سنگینی از دیكتاتور بعثی متحمل شده بود دچار نوعی سرخوردگی و ضعف فزاینده شـود و حس ناامیدی و قبول شكست بر روحیه و فعالیت‌های احـزاب و اشخاص معارض حاكم گردد. عـلاوه بر آن، تشتت آراء و افزایش اختلافات داخلی متأثر از به درازا كشیده شدن مبارزات و عدم موفقیت آن، اصلی‌ترین عواملی بودند كه باعث شد گروه‌ها و شخصیت‌های مبارز امید چندانی به آینده جنبش نداشته باشند. البته در خلال این سال‌ها ـ تا قبل از سرنگونی صدام ـ حركت هوشیارانه‌ای به ابتكار مرحوم آیت‌الله سیدمحمدصادق صدرـ پسر عموي شهید سیدمحمدباقر صدر(ره)ـ شروع و دنبال شد. بعضي معتقدند ایشان با انجام مصالحه‌ای غیر رسمی با دولت بعثی، تعهد كرد در ازاي تلطیف فضا به نفع شیعیان و كاهش فشارهای دولتی علیه آنها، شرایط لازم برای انجام امور مذهبی شیعی آن هم به صورت كاملاً حداقلی فراهم سازد و البته به هیچ وجه وارد حوزه سیاست نشـود. بدين ترتيب، رژیم بعث عراق تا اندازه‌ای از فشارهای خود علیه شیعیان را كم كرد. نقطه اوج این انعطاف را باید موافقت با برگزاری نمازهای جمعه در شهر نجف اشرف دانست.

تحت تأثیر اين شرایط بود كه حوزه های علمیه نجف و كربلا بار دیگر جان تازه‌ای گرفتند و طلاب زیادی جذب كردند. این در حالی بود كه بعثی‌ها به شدت تحركات و اقدامات سیدمحمد صادق صدر را تحت نظر داشتند و پس از آنكه دیدند اقدامات وی تا حدودی تحرك اجتماعی شیعیان را زیاد كرده، در توطئه‌ای ایشان را از سر راه خود برداشته و بار دیگر فضای رخوت و ناامیدی را در میان نخبگان و عامه شیعیان دامن زدند.(برنا بلداجی، 1383: 175).

نقش خانواده صدر در سلسه جنبان تحزب در جامعة شيعيان عراق

در ميان احزاب شيعه عراق،« جماعه العلماء » را بايد سر سلسه جنبان تحزب در جامعة شيعيان عراق قلمداد نمود كه خانواده صدر در اين حزب نيز نقش ايفا كرده اند، گروهي از روحانيون در سال (1958م) مانند: شيخ مرتضي آل ياسين( دايي شهيد محمد باقر صدر)، سيد اسماعيل صدر، سيد محمد باقر صدر، شيخ حسين همداني، سيد محمد جمال هاشمي، شيخ محمد طاهر آل شيخ راضي، شيخ محمد تقي جواهري و سيد محمد تقي بحرالعلوم را با هدف پل زدن بين اسلام و اقشار مختلف امت، جماعه العلماء را پايه گذاري نمودند. اين تشكل، پاسخي بود به فشار‌هاي فزاينده رژيم بعثي، تفكرات رو به رشد كمونيستي و گرايشات و احساسات ناسيوناليسم افراطي، كه موجي از گرايش‌هاي اسلامي را به رهبري « شيخ مرتضي آل ياسين» در شيعيان عراق به وجود آورد. اين سازمان فعاليت‌هاي خود را از امور فرهنگي شروع نمود و نشريه اين ارگان «الضواء» نام داشت. رشد و معرفي شخصيت و توانايي‌هاي علمي و اقتدار كاريزماتيك سيد محمد باقر صدر از همين زمان و با توجه بهتاليفاتي كه از خود در زمينه‌هاي مختلف بر جاي گذاشت، نهادينه شد.

(ابرار معاصر « نقش شيعيان در فرايند دولت سازي عرق نوين و تاثير آن بر امنيت ملي جمهوري اسلامي ايران» ص30.)

اگرچه اين گروه از سال 1979م تغيير روش خود به تاكتيك هاي خشونت آميز را رسما اعلام كرد، اما رويكرد‌ اساسي جماعه العلما در عراق و ايران (اين حزب فعاليت‌هاي خود را در ايران از سال 1359 ، آغاز نمود) معطوف به توده هاي مردم و اساساً سياسي ـ فرهنگي بود. در واقع، فعاليت‌هاي اين تشكل بود كه بعد‌ها زمينه سقوط حكومت عبد الكريم قاسم را فراهم نمود. فعاليت‌هاي تشكيلاتي اين گروه‌ به دليل عدم انسجام داخلي و شرايط ديكتاتوري آن زمان، بخصوص بعد از پايان دورة برادران عارف، به تدريج به خاموشي گراييد، ولي پس از پيروزي انقلاب اسلامي ايران، دوباره فعاليت‌هاي خود را، از عراق آغاز و سپس در ايران ادامه دادند. پس از انقلاب ، سيد محمد باقرحكيم ـ از شاگردان بر جستة سيد محمد باقر صدر ـ سيد محمد بحر العلوم، شيخ محمد مهدي آصفي، سيد حسين صدر، شيخ محمد باقر ناصري و شيخ محمد باقر ساعدي(از شيوخ عشاير) از سوي وي ماموريت داشتند تا ضمن مهاجرت به ايران ، وظيفه ارتباط، سازماندهي و آموزش نيرو‌هاي اسلامي عراق را در داخل ايران عهده دار شوند. البته در مقاطع بعدي، سيد حسين صدرـ كه پس از احساس ناكار‌آمدي مجلس اعلاء و در پي اختلافات با رئيس وقت اين مجلس ـ در اواخر دهه 60 به لندن رفت و به تدريج در كنار اشخاص ديگري مانند: سيد محمد بحرالعلوم، شيخ محمد باقر ناصري، براهيم الاشيقر(معروف به دكتر جعفري و عضو شوراي انتقالي و اولين نخست وزير دولت عراق بعد از صدام) تحت عنوان تشكيلات لندن، تا بهار 1382 به فعاليت هاي خود ادامه دادند.(همان:31)

سيدمحمدباقر صدر، فرزند آيت‌الله سيدحيدر صدر،‌ به سال 1931 م در شهر كاظمين ديده به جهان گشود. پيش از رسيدن به سن سي سالگي، به درجه اجتهاد نائل آمد. وي در نجف از محضر بزرگاني چون آيت‌الله سيدمحسن حكيم، شيخ مرتضي، شيخ راضي و شيخ محمدرضا آل‌ياسين بهره برد. نقش بارز سياسي ايشان را مي‌توان از زمان تأسيس «جماعه العلماي نجف اشرف» دانست. پس از درگذشت آيت‌الله سيدمحسن حكيم، ايشان به عنوان يك رهبر مورد توجه قرار گرفت. يكي از اقدامات مهم شهيد صدر، تحريم عضويت در حزب بعث و نيز مخالفت با برنامه‌هاي آموزشي آن حزب در مدارس بود، همين مسأله باعث گرديد تا رژيم عراق به انحاي مختلف ايشان را مورد آزار و اذيت قرار دهد. وي همواره از انقلاب اسلامي ايران دفاع كرده و از رهبري آن ـ حضرت امام خميني ـ حمايت مي‌نمود. اقدامات شهيد سيدمحمدباقر صدر باعث گرديد كه رژيم عراق بر سخت‌گيري‌هاي خود بيافزايد و ايشان را در اوايل جمادي‌الاول 1400 ه‍ . ق. دستگير نمايد. وي به همراه خواهر مبارز خود بنت‌الهدي پس از تحمل شكنجه‌هاي فراوان در 22 جمادي‌الاول همان سال ( 19 فروردين 1359) به شهادت رسيدند. از اين مجتهد آثار بسياري در زمينه‌هاي سياسي، اقتصادي، اجتماعي و ديني به يادگار مانده است كه مي‌توان به اقتصادنا، فلسفتنا، حكومت اسلامي ـ بانكداري اسلامي، غايه الفكر، علم اصول فقه و ده‌ها اثر ديگر اشاره كردSadr), Islamic Political system, P27.)

اگرچه صدر و خواهرش به شهادت رسيدند، ولي شهادت آنها به مبارزات مردم عراق عليه رژيم شدت بخشيد. اين شهادت پيامدهايي را به دنبال داشت، از جمله:

1. برپايي تظاهرات در كشورهاي پاكستان، هند، لبنان و سوريه عليه رژيم عراق.

2. تشكيل مجلس اعلاي اسلامي عراق.

3. اقدامات مسلحانه توسط طرفداران شهيد صدر در عراق.

4. اكثر مسلمانان جهان اين اقدام جنايتكارانه رژيم را محكوم كردند.( برنا بلداجي، ايالات متحده و نقش شيعيان در فرايند دولت‌سازي و نظام سياسي عراق نوين، مترجم سيروس، 1383، ص 80.)

انتفاضه شعبانيه

يكي از نقاط عطف تاريخ شيعيان عراق قيام 15 شعبان 1411 هجري قمري مطابق با مارس 1991 ميلادي است كه پس از حمله صدام به كويت و هجوم آمريكا و متحدانش به رژيم عراق صورت گرفت. اين قيام شيعي كه از جنوب عراق آغاز شد، به سرعت گسترش يافت تا جايي كه پس از چند روز 14 استان از 18 استان عراق را در برگرفت. اين قيام حدوداً دو هفته به طول انجاميد و بعضي از شهرهاي سني نشين كرد مانند كركوك و خانقين نيز در آن همكاري داشتند. در عين حال اغلب مجاهدين و مبارزين و رهبران آن را شيعيان تشكيل مي‌دادند.

انتفاضـه شعبانيه با هـدف سرنگـونی نظام حاكـم و جايگـزين كردن يك حكومت مردمي به پيش رفت اما به دلايل گوناگون با شكست مواجه شد. قيام كنندگان پس از گرفتن يك منطقه، به دليل عدم آگاهي و تجربه كافي، در اداره و مديريت مسائل آن ناكام مي‌ماندند و به دليل عدم برخورداري از يك رهبري و مديريت قوي و وحدت‌بخش به اقدامات خودسرانه و بدون هماهنگي دست مي‌زدند و بر ضعف انتفاضه مي‌افزودند. از طرف ديگر آمريكا نیز با برداشتن فشار نظامي خود از ارتش صـدام به او اين اجـازه را داد كه نيروهاي خـود را بازسـازي كند و عليه اين قيام به كار گيرد، چرا كه به هر حال براي آمريكا وجود صدام ديكتاتور بهتر از روي كار آمدن يك حكومت مردمي شيعي مانند ايران در عراق بود. بدين ترتيب نيروهاي حزب بعث عراق پس از مدتي سردرگمي و پذيرش نوعي شكست، به شدت با اين قيام برخورد كردند و دست به سركوب عوامل آن زدند. بعثي‌ها با سردادن شعار «لا شيعه بعد اليوم» يعني از امروز شيعيان محكوم به نابودي هستند و با اعمال روشهاي خشونت‌آميز و هراس‌انگيز، مردم عراق را از عواقب اين قيام ترساند. بسياري از مردم عراق پس از شروع حملات ارتش عليه انتفاضه به خارج از كشور فرار كردند. اين امر به خروج هزاران نفر از عراق به سوي كشورهاي مجاور خصوصاً ايران، تركيه و عربستان سعودي يا كشورهاي دور و نزديك ديگر منجر شد.(ابراهيم فرهاد، 1996: 361)