فرمت:doc

تعداد صفحه:44

بخش هایی از مقاله:

چکيده: نگاهی بر تاريخچه احزاب سياسی در ايران که از سالهای مشروطه با تشکيل حزب اجتماعيون عاميون به رهبری حيدر عمو اوغلی اشکال سازمان يافتهای بخود گرفت، تا به امروز بيانگراين مهم است که تشکيل احزاب در کشور دارای موانعساختاری، تاريخی، فرهنگی و قانونی جدی است.

فراز و فرود ساخت يابی و ساخت شکنی احزاب، سازمانها و گروه هایسياسی درايران خواه در دوره مشروطه، خواه دوره پهلوی ها و خواه در عصر جمهوریاسلامی، همگی نشانگر ضرورت آسيب شناسی شکل گيری احزاب سياسی در ايران می باشد. دراين راستا مطالعات نسبتا متنوع و گاه جسته گريخته ای صورت گرفته است که چندان نيزوافی مقصود دليل يابی و مسئله شناسی عدم شکل گيری و نهادينه شدن تحزب يا پلوراليزمسياسی نبوده است. بدين معنا که هنوز پرسش های بسياری بدون پاسخ دقيق باقی است: چرابا همه قدمت ۱۰۰ ساله احزاب سياسی سوسياليست، آزاديخواه، ملی گرا، و حتی دينی، هنوزدر ساختار حزبی با مشکلات عديده سازمانی، و کنشی روبرو هستيم؟ مهمترين مسائل آسيبشناختی تحزب و سازمانگرايی سياسی درايران برای ايجاد و ساماندهی مشارکت سياسی درجامعه ايران امروز چيست؟

طرح مسئله

بيش از يکصد سال از تاسيس اولين حزب بمعنای امروزينآن درايران می گذرد و سلسله احزاب متعددی درطول اين سده اخير تشکيل، رشد و افولکرده است. دراين رهگذر برخی از احزاب به نقش های تاريخی خواسته يا ناخواسته ای نيزپرداخته اند که سير تحولات سياسی و اجتماعی ايران را نيز تحت تاثير خود قرار دادهاست. بااينحال، ساختار و شاکله دستگاه حزبی درايران هنوز مبتلابه مسائل و مصائبچندی است: از نظر درونی، تمرکزگرا، ناپايدار، آسيب پذير و رابطه مدار است وکمتر بهضوابط حزبی و انضباط سازمانی اقتدا کرده است. از نظر بيرونی نيز متصل به طبقهاجتماعی خاصی نبوده و با گرايش نخبه گرايانه يا توده گرا فقط توانسته است در برهههايی به نقش آفرينی بپردازد. همچنين ساختار غيردمکراتيک قدرت و نهاد سياست درايراندر طول عصر مشروطه، دوران پهلوی ها و جمهوری اسلامی زمينه شکوفايی و رشد و فراگيرسازی سازمان و سازوکار نهاد حزبی بعنوان ابزار دمکراتيزه کردن و مدنی شدن حقوقسياسی وشهروندی را تضعيف کرده است.

از اينرو مسئله محوری دراين مقاله تمرکز براين موضوع است که پس از گذشت يکصد سال و وقوع چندين شبه جنبش و انقلاب در ايران وطلوع و افول احزاب خرد و کلان بسيار هنوز حزب بمعنای مدرن، با سازوکارهای دمکراتيک،پايدار و موثر در جامعه ايران وجود ندارد.

سوال اصلی

- چرا احزاب سیاسی در ایران نمی توانند کارویژه های حزبی مانند تجمیع و تبیین منافع را به خوبی انجام دهند؟

- آيا ساختار سياسی- اجتماعی جامعه ايران مانع از تشکيل و نهادينه شدن آن شده است؟

- آيا فرهنگ عمومی و سياسی- اجتماعی نخبگان و لايه هايیاز طبقه متوسط جامعه ايران مانع از شکل گيری نهاد موثرحزبی در جامعه ايران شدهاست؟

- آيا تاخر فرهنگی و تاريخی تشکيل احزاب درايران و يا زود هنگام بودن تشکيلآنها در فرايند مدرنيزم در ايران سبب ساز چنين فرازو فرود های فروکاهنده ای شده است؟

بررسی برخی شواهد و تحليل مشخصه های مرتبط با پرسش های مذکور دراين نوشتار درمحدوده زمانی عصر
حاضر و بطور خاص در دهه اخير می تواند زمينه ساز آسيب شناسی مسائلحزبی در ايران امروز باشد.

اهميت و ضرورت مسئله

بی ترديد اطلاق مسئله به روند تحولات حزبیدرايران و مسئله وار ديدن اين پديده سياسی و اجتماعی نيازمند دلايل توجيهی و طرحاهميت موضوع است که برخی از اهم اين دلايل عبارتند از:

-از نظر توسعه ای،فرايند دمکراتيزه شدن و افزايش مشارکت های مردمی در تصميم سازی های سياسی و
اقتصادیو بطور کلی مديريت جامعه برای بهتر زيستن و رفاه عمومی نيازمند ساخت يابی احزاب وسازمان های سياسی پايدار و فراگيری است که بتواند آحاد مردم را در درون خود شکلداده و از توده گرايی فاصله گيرد. ازاينرو با توجه به اينکه هنوز چنين فضايی برایرشد و توسعه نهادهای مدنی ازقبيل احزاب فراهم نشده است بررسی پيرامون دلايل و تبعاتآن به عنوان يک مسئله می تواند زمينه ساز توسعه سياسی شود.

- از نظر ساختی وکارکردی نيز هدف از تشکيل احزاب، سازماندهی رابطه ميان دولت و مردم برای مديريتبهتر و مشارکتی جامعه مدنی است و دراين راستا سازوکارهای دمکراتيکی برای توسعهدمکراسی در جامعه ضروری است. از اين منظر نيز ساختار وکارکرد احزاب سياسی با همهتجربه نسبتا طولانی و فرازو فرود های بسيار هنوز فاقد خدمات رسانی مطلوب است. ازاينرو بعنوان يک مسئله، قابل توجه و بررسی است.

.

.

.

.

.

منابع:

1 -مقاله ساختار استبدادي....، همان

2- حسين تبريزنيا، همان

3- همان مقاله، به نقل از كتاب از سيد ضيا تا بختيار

4 -جان فوران، همان

5- بفرض در مرامنامه حزب دمكرات اشاره به تربيت سياسي، حقوق مدنيّه، قانون انتخابات، ‌قضاوت، امور روحاني، معارف، دفاع ملّي و اصول اقتصادي شده است. در اينجا مختصري از مقدمه اين مرامنامه آورده مي شود تا اهدافي را كه در ذهن بانيان اين حزب و پدران ما در اين مقطع بوده است بهتر نشان داده شود. در مقدمه آمده است كه : تحت تاثير ترقياّت عالم كه پيشرفت آلات و ادوات صناعي و روابط تجاري براي بشر به ارمغان آورده است حركات حرّيت پرستانه ملل مختلف دنيا نيز توسعه يافته و همچنان رودخانه رفته گشته است و غفلت زدگاني را كه در اطراف و اكناف مانده اند با سيلان خروشان شسته و مي برد. قرن بيستم براي مشرق زمين همان است كه قرن هفدهم براي ممالك غربيه بود. بنا براين ايران كه در خانواده بشريت يك اولاد قديم است ممكن نيست از اين تغييرو تحولات بماند. اين حزب از نوعي انديشه هاي ناسيوناليستي و ليبرال دمكراسي برخوردار بود كه متاثر از انديشه هاي انقلاب 1905مشروطه در روسيه و انقلابهاي پارلماني اروپا و آمريكا بوده است

6 .... اين حزب شكل تكامل يافته شعبه ايراني جمعيت مجاهدين در مشهد بود كه پس از مشروطيت در نظامنامه ان تجديد نظر شد و مسائل مذهبي را نيز با احتياط بيان كرده است.

7 جان فوران ،‌همان

8 احزاب سياسي و توسعه نيافتگي جامعه ايران 1320-57، مجله ايران فردا- شهريور 1372

9 روزنامه كارگزاران، گزارش كنگره حزب اعتمادملي، شنبه 27/7/ 87، اشاره به سخنان آيت الله موسوي بجنوردي در مراسم سخنراني اين حزب. در ادامه سخنراني خود ايشان اضافه كرده اند : حزب و تحزب در نظام ايدئولوژيك و مكتبي از ضروريات است و بر اساس آنچيزي كه بعنوان حزب در قران آمده استبه معني انحصار نيست، ممكن است احزاب زيادي باشند كه از مصاديق حزب الله باشند. ....در حقيقت بودن حزبي مكتبي در نظامهاي اسلامي وظيفه نظارت وهشدار رابراي آنان بهمراه دارد و باعث مي شود آن نظام از مقررات مكتب و سيستم حكومت اسلامي و سيره رسول منحرف نشود.

10 مقاله، ساختار استبدادي حكومت پادشاهي و عدم رشد احزاب سياسي در ايران، فصلنامه راهبرد- شماره 10 بهار 75

11 حسين تبريزنيا، همان

12 مقاله ساحتار استبدادی .....، همان

13 در اعلاميه آيت الله كاشاني آمده است كه بر عموم برادران مسلمان لازم است كه برادران در راه جهاد اكبر همت محكم بر بسته و براي آخر بار به صاحبان سياست استعمار ثابت كنند كه .... ملت مسلمان ايران به هيجيك از بيگانگان اجازه نخواهد دادكه ... استقلال آنان راپايمال نمايد و....تبديل به ذلت و سر شكستگي شود.

14 نيكي كدي، نتايج انقلاب ايران، انتشارات ققنوس، 1383

15 مقاله – تحزب : وفاق يا نفاق اجتماعي، مجله ايران فردا ،‌شماره 31 سال 1371

16 اشاره به مقاله كيهان هوائي تحت عنوان :‌ايا احزاب مصالح ملّي را در نظر دارند؟ شماره مرداد 1380

17 حسين تبريزنيا؛ ‌همان

- تاجيک، علی،۱۳۸۳، موانع تحزب در ايران سخنرانی درسيزدهمين همايش فصلی خانه احزاب
http://www.ir-ph.org/ArticlesArchive.aspx
- ثروتی، مژگان، آسيب شناسی گذار به دولت دموکراتيک توسعه گرا (۶) ،
http://sociology.mihanblog.com/More-177.ASPX
- ثروتی، مژگان، آسيب شناسی گذار به دولت دموکراتيک توسعه گرا (۲)،
http://sociology.mihanblog.com/More-140.ASPX
-ثروتی، مژگان، آسيب شناسی گذار به دولت دموکراتيک توسعه گرا (۴)،
http://sociology.mihanblog.com/More-155.ASPX
-حجاريان، سعيد، ۱۳۸۵، احزاب ايرانی ؛توده‌گرا، نخبه‌گرا، موج سوار ، گفت‌وگوبا نامه،
http://www.nashrieh-nameh.com/article.php?articleID=839
-سعيدی، گلناز، ۱۳۷۷، شکل گيری احزاب سياسی درايران، اطلاعات سياسی و اقتصادی،شکاره ۱۹۳-۴ صص. ۹۸ تا ۱۱۱
http://www.ir-ph.org/library/BookOnline/pbooks/98.pdf
-شاه اويسی، حسين، ۱۳۸۵، موانع شکل‌گيری و رشد احزاب در ايران، نامه،
http://www.nashrieh-nameh.com/article.php?articleID=844
-طايفی، علی؛ نيم نگاهی برآسيب شناسی اپوزيسيون خارج از کشور،
http://sociology.mihanblog.com/More-117.ASPX
-علمداری، کاظم ، ۱۳۸۵، معمای ناپايداری احزاب، ، نامه،
http://www.nashrieh-nameh.com/article.php?articleID=836
- قانون فعاليت احزاب ، انجمنهای سياسی و صنفی و انجمنهای اسلامی يا اقليتهایدينی ، آئين نامه های اجرايی مربوطه ( مصوب ۷/۶/۱۳۶۰) روزنامه رسمی شماره ۱۰۶۷۶ / تاريخ ۳۰/۷/۱۳۶۰ و شماره ۵۷۰۸۲ / تاريخ ۱۶/۷/۱۳۶۰ :::
- مدير شانه‌چی، محسن، ۱۳۸۳، موانع سياسی تحزب در ايران ،
http://www.nasle-pooya.com/modules.php?name=Tutorials&op=viewtut&id=35
-ميربد ،مهدی ، ۱۳۸۳،حزب از کجا می‌آيد؟
http://www.ir-ph.org/ArticlesArchive.aspx
-يزدی، ابراهيم ، ۱۳۸۵،آسيب‌شناسی تحزب در ايران نامه،